کاشت زعفران در ایران به سه هزار سال پیش برمیگردد و تاریخچه زعفران در ایران و جهان به ما میگوید که از دوران ماد ها در ایران زعفران کشت شده است.طعم، خواص خوراکی و دارویی و از همه مهمتر درآمد زایی حاصل از تولید و عرضه زعفران توجه خیلی ها را برای آموزش کاشت زعفران به خود جلب کرده است.
در این بخش از مجله فروشگاه اینترنتی زعفران بینا به بررسی و آموزش صفر تا صد کشت زعفران می پردازیم و به این سوال پاسخ میدهیم که چطور زعفران بکاریم؟
توجیه اقتصادی کاشت زعفران
زعفران از گیاهان بومی ایران و به عنوان گرانترین ادویه جهان جایگاه منحصر به فردی در میان محصولات كشاورزی و صادراتی كشور دارد و كاربردهای متعدد و فراوان زعفران و خواص دارویی و مصارف متنوع غذایی آن، ضرورت توجه ویژه به مسائل توجیه اقتصادی کاشت زعفران و صادرات آن را بیش از پیش روشن می سازد.
زعفران ایران با متوسط تولید ۹۰ تا ۹۳ درصد از مجموع تولید جهانی زعفران (بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ تن در سال) در این زمینه مقام اول را داراست.
از جنبه كیفی نیز بسیار مرغوب می باشد ، بطوریكه كیفیت مطلوب زعفران ایران باعث گردیده تا بعضی از كشورها از جمله اسپانیا ،زعفران ایران را بصورت فله ای خریداری نموده و با بسته بندیهای زیبا بنام زعفران اسپانیا روانه بازارهای بین المللی نمایند.
زعفران از گرانترین محصولات كشاورزی و ادویه ای در جهان می باشد و جایگاه خاصی در میان محصولات صنعتی و صادراتی ایران دارد.
در حال حاضر تنها در استان خراسان سطح زیر كشت آن در ربع قرن گذشته از 3000 هكتار به بیش از 25000 هكتار افزایش یافته و میزان تولید آن از 18 تن به 140 تن رسیده است.
در آمد حاصله از کاشت زعفران برابر یك سوم از فروش محصول آن می باشد و لذا درآمد قابل توجهی نصیب زارعین می گردد.
از این بابت توجیه اقتصادی داشته ودر صورت ایجاد و تحول در زمینه زراعت این محصول و استفاده از روشهای نوین در امر خشك كردن و نیز فرآوری و بسته بندی و بازار یابی آن مسلماً ارزش افزوده آن چندین برابر گردیده و درآمد چشمگیری نصیب كشاورزان و اقتصاد كشور می گردد.
از حدود ۲۳۰ تن زعفرانی که هر سال در جهان تولید میشود، بیش از ۱۷۰ تن آن در خراسان به دست میآید.
تولید زعفران برای کشاورزان در خراسان، درآمد اصلی است.
آب و هوا و دمای مناسب کشت زعفران
زعفران در بیشتر مناطق کشور، رشد مطلوبی دارد.
با این حال، باید به این نکته توجه داشته باشید که منطقه شما نباید دارای رطوبت زیادی در تابستان و همچنین زمستانهای گرم باشد، زیرا زعفران در آب و هوای سرد بهترین عملکرد را از خود نشان میدهد.
زعفران به عنوان یک گیاه نیمهگرمسیری، مقاومت خوبی نسبت به گرما و سرما دارد. مناطقی با زمستان ملایم و تابستان گرم و خشک، مکان مناسبی برای کشت زعفران هستند.
به طور متوسط، زعفران در مناطقی با حداکثر دمای ۳۵ الی ۴۰ درجه سانتیگراد و ارتفاع بین ۱۳۰۰ تا ۲۵۰۰ متر از سطح دریا، و زمستان متوسط با تجربه چند بار یخ زدگی و دمای حداقل -۵۰ درجه، عملکرد بسیار خوبی دارد.
زمان کاشت زعفران
زمان کشت زعفران از خرداد ماه شروع می شود و تا اوایل مهر ماه ادامه دارد.
بهتر است از کاشت پیازچه در اواخر تیر و اوایل مرداد خودداری نمود زیرا در این موقع از سال هوا و زمین بسیار گرم می باشد و احتمال اینکه رطوبت پیازچه موقع جابجایی از بین رود و پیازچه صدمه ببیند بالا می باشد.
نحوه کشت زعفران
زعفران گیاهی است که تنها دو بار در اول آبانماه (قبل از برداشت زعفران) و اوایل آذرماه (پایان برداشت)، به آب نیاز دارد و تا بهار، آب باران و برف زعفران را کافی است.
کاشت زعفران، داشت و برداشت آن فرصتهای فراوان شغلی به وجود میآورد، حمل و نقل زعفران گران تمام نمیشود و توان ارز آوری زعفران هم بالاست. از آماری که به گونهای نه چندان دقیق درباره زعفران و زعفرانکاران ایران منتشر میشود، چنین بر میآید که بیشتر از صد هزار خانوار، به ویژه در شهرستانهای تربت حیدریه، قائنات، فردوس، گناباد، بجستان، سرایان، بیرجند ، کاشمر، بردسکن وخلیل آباد در استانهای خراسان جنوبی و رضوی و شهرستانهای اقلید و استهبان در استان فارس از قبل زعفران روزگار میگذرانند.
از حدود ۲۳۰ تن زعفرانی که هر سال در جهان تولید میشود، بیش از ۱۷۰ تن آن در خراسان به دست میآید و بقیه عمدتاً در اسپانیا، یونان، مراکش، هند و افغانستان تولید میشود.
استان خراسان رضوی تولید حدود ۱۷۲ تن زعفران را داراست و سهم 5/75 درصدی از تولید زعفران کشور، مقام اول را داراست.
لازم به ذكر است كه استفاده از روشهای جدید در خشك نمودن زعفران در مدتی كوتاه حدود (2تا3 ساعت) ودر دمای 50تا60 درجه سانتیگراد در آون الكتریكی و نیز خشك كردن به روش اسپانیایی (الك هیتری ) و استفاده از مایكروویو می باشد.
شیوه های کشت زعفران به طور کلی به دو صورت دسته بندی میشوند:
- کشت گلخانه ای و هیدروپونیک
- کشت سنتی یا خاکی
مطلب پیشنهادی :
نحوه کاشت هل سبز
آموزش کاشت سنتی زعفران
- آماده سازی زمین
اولین مرحله از آموزش کاشت زعفران، آمادهسازی زمین است. بهترین خاک برای کاشت زعفران، خاک لومی شنی است. این خاک محیطی مستعد برای رشد زعفران فراهم میآورد، زیرا همچنین مواد غذایی لازم را فراهم میکند و رطوبت مناسبی برای پیاز زعفران فراهم میکند. بنابراین، زمین باید ترکیبی از شن و رس باشد تا پیازچهها در طول ۵ تا ۷ سالی که در داخل خاک هستند، علاوه بر تأمین مواد غذایی، در شرایط مختلف منطقه هم مقاومت نشان دهند. همچنین، مقدار pH خاک باید بین ۷ تا ۷٫۵ باشد.در فرآیند آمادهسازی زمین برای کاشت زعفران، مراقبت خاصی لازم است. زمین مورد نظر را در فصلهای مناسب پاییز و زمستان شخم عمیق میزنند. در بهار هم با قطع بارانهای بهار، با استفاده از کولتیواتور شخم میزنند تا علفهای هرز از بین بروند و کلوخهها نرم شود. همچنین، برای نرم کردن کلوخهها، میتوان از دیسک نیز استفاده کرد.اگر زمین دارای سنگ یا علفهای هرز باشد، باید از سطح زمین جمعآوری شود. سپس، 40 تا 80 تن کود حیوانی پوسیده، 200 کیلوگرم کود فسفات و 250 تا 300 کیلوگرم کود سولفات پتاسیم به زمین افزوده میشود و با شخم به زمین افزوده میشود. - تهیه پیاز زعفران
در این مرحله، جستجو برای پیاز زعفران با کیفیت برای انتقال به خاک انجام میشود. بهترین زمان برای تهیه پیاز از اوایل تیرماه تا اواخر شهریور ماه است. حساسیت زیادی در انتخاب پیازچه وجود دارد، چرا که این انتخاب مسئله مهمترین و اساسیترین قسمت از کشت زعفران است. ایجاد مزارع جدید زعفران تنها با استفاده از پیاز آن ممکن است، زیرا زعفران گیاهی عقیم است و بذر تولید نمیکند.در اندازهگیری پیازهای زعفران، بین 1 تا 20 گرم تغییراتی وجود دارد. پیازهایی که بالاتر از 8 گرم هستند انتخاب شوند، زیرا پیازهای بزرگ نه تنها عملکرد مزرعه را در سال اول افزایش میدهند بلکه از طریق بچهزایی بیشتر و تولید پیازهای بزرگتر، ظرفیت گلآوری و عملکرد مزرعه را برای سالهای بعد نیز افزایش میدهند. پیاز نباید آبکن باشد و باید از زمین مادر هر چه زودتر کشت گردد.پس از کندن پیازها، در صورتی که زمین مادری آماده نشده باشد، پیازها در مکانی خنک با دمای حدود 20 درجه سانتیگراد نگهداری شوند. پیازهای انتخابی باید جوان، بدون آفت، بدون بیماری و بدون زخم یا خراشیدگی باشند. اگر امکانش باشد، پیازها را جهت کشت ضدعفونی کنید. برای این منظور، از 300 تا 500 گرم سم قارچ کش مانند سرزان، تری تیزان و گرامینون به ازای هر 100 کیلوگرم پیاز استفاده کنید.در هنگام کاشت، پیازها را سورت کنید و پولک و الیاف پیازها را جدا کنید تا جذب آب توسط پیاز آسانتر و جوانهزدن سریعتر انجام شود. بهترین زمان برای کشت پیاز با توجه به فیزیولوژی رشد پیازها خرداد ماه است، اما اگر این زمان از دست رفته است، میتوانید در شهریور و مهرماه نیز کشت انجام دهید.
- کاشت زعفران
بعد از آمادهسازی زمین و تهیه پیازچه، مرحله بعدی کاشت زعفران را آغاز میکنیم. پیازچه زعفران را میتوان از موقع خزان بوتهها به خاک انتقال داد. با استفاده از بیل یا تراکتور، شیارهایی به عمق ۲۵ تا ۳۰ سانتیمتر را در زمین ایجاد میکنیم.چند نفر شروع به چیدن پیازچهها میکنند و فاصله هر پیازچه از هم باید ۸ تا ۱۰ سانتیمتر باشد. سپس با بیل یا تراکتور، حفر شیار بعدی را ایجاد میکنیم و خاک شیار جدید را به روی شیاری که پیازچه زعفران داخل آن چیده شده انتقال میدهیم. فاصله هر شیار با شیار کناری باید ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر باشد.این روش برداشت متوسط در سال سوم به بعد ۱۲ تا ۱۵ کیلوگرم در هر هکتار را فراهم میکند. با این روش، چیدمان پیازچهها و انتقال آنها به شیارهای زراعی به سرعت و با دقت انجام میشود و مزارع زعفران به بهرهوری بیشتری دست پیدا میکنند. - کود دهی
در مرحله کوددهی، گیاه زعفران نیازمند مواد غذایی مناسب است. برای ارتقاء تربیت و عملکرد بهتر گیاه، از کود حیوانی پوسیده به همراه کود شیمیایی مانند فسفر و پتاسیم به ازای هر هکتار زمین استفاده میشود. توصیه میشود که از کود تازه حیوانی خودداری شود و تنها از کود پوسیده استفاده نمایید. به طور کلی، برای هر هکتار زعفران میتوانید بین 30 تا 50 تن کود حیوانی پوسیده را با 200 کیلوگرم کود شیمیایی (مانند فسفر و پتاس) به زمین افزوده و مصرف 100 کیلوگرم کود اوره به همراه 10 تا 15 تن کود حیوانی را هر سه سال یکبار در نظر بگیرید. این روش ممکن است بهترین گزینه برای بهبود عملکرد زعفران باشد. - آبیاری زعفران
در مرحله آبیاری زعفران، پس از پایان کاشت پیازهای زعفران که حداکثر تا آخر شهریور ادامه دارد، حدوداً 10 تا 15 روز بعد از کاشت به آبیاری مزرعه پرداخته میشود. زمان شروع آبیاری در نقاط مختلف خراسان به وضعیت آب و هوایی منطقه بستگی دارد و از اواسط مهر ماه تا دهه اول آبان ماه آغاز میشود. گل کردن زعفران به حدودی به آبیاری اولیه وابسته است، بنابراین آبیاری اولیه را به گونهای تنظیم میکنند که دوره گلدهی قطعات با یکدیگر هماهنگ باشد و برداشت مشکلی ایجاد نشود. آبیاری اولیه زعفران بسیار حیاتی است و باید به صورت یکنواخت در تمام نقاط زمین انجام شود تا گلهای یک قطعه همزمان بیرون بیایند.پس از گاورو کردن مزرعه، برای سله شکنی از کجبیل و چهار شاخ فلزی یا گاوآهن ایرانی به عمق کم استفاده میشود. سپس زمین با ماله کشیده میشود. سله شکستن زمین باعث میشود جوانههای گل زعفران بهراحتی از خاک بیرون بیایند و رشد بهتری داشته باشند. پس از آبیاری اولیه و پس از گلزدن اولیه، آبیاری هر 15 تا 20 روز یک بار انجام میشود. آبیاری باید به صورت یکنواخت و کافی صورت گیرد. بعد از ویژینگ، آبیاری به مدت 20 روز به تعویق میافتد تا علفهای هرز از بین برود و دوباره سبز نشوند. آبیاری آخر در زمان درشت شدن پیازهای زعفران بسیار موثر است. - سله شکنی
در مرحله سله شکنی در کاشت زعفران، با انجام اولین آبیاری، سله خاک در زمین را شکسته و بهترین نتایج را از کشت زعفران به دست آورید. تاخیر در شکستن سله را نباید ایجاد کرده و بهتر است با گاورو کردن زمین به وسیله بیل شیاردار، گاوآهن ایرانی، کولتیواتور، و کج بیل، این سله را شکسته و خاک را آماده کنید. شکستن سله خاک باعث میشود گلهای زعفران به راحتی از دل خاک بیرون بزنند و کود حیوانی بهخوبی در زمین پخش شود. اگر تا زمان آبیاری پاییزی زمین کود لازم را دریافت نکرده باشد، بهتر است قبل از آبیاری زمین، کود لازم را در سطح زمین زعفران پاشیده و با خاک مخلوط کنید؛ این کار تقریباً همان شکستن سله است.برای صاف و هموار کردن زمین و ثابت کردن خاک بر روی پیاز زعفران، از ماله کشی بر روی خاک استفاده میشود. همچنین، پس از برداشت زعفران و در صورتی که برداشت به پایان رسیده باشد، علفهای هرز را بکنید. کندن علفهای هرز باید پس از برداشت گل گیاه زعفران انجام شود. علفهای هرز رشد گیاه زعفران را کاهش داده و بسیاری از مواد غذایی، نورخورشید و آب را از دسترس گیاه خارج میکنند. وجین مزرعه در هر موقعیتی که علفهای هرز رشد کردند، امری ضروری است.معمولاً در زمینهای زعفران، از بین بردن علفهای هرز را بعد از آبیاری دوم انجام میدهند. علفهای هرز پس از جمعآوری گلهای زعفران پاکسازی میشوند. دومین زمان مناسب برای از بین بردن علفهای هرز زعفران یک ماه پیش از انجام آبیاری سوم است. باید مواظب باشید که در زمان رشد بوتههای زعفران از علفکشهای شیمیایی استفاده نشود. - برداشت گل زعفران
مرحله نهایی از آموزش کاشت زعفران در مقاله زعفران بینا، بخش برداشت گل زعفران است.مزرعه زعفران در سال اول به دلیل توسعه غدههایی که درشت بوده و ذخیره غذایی کافی دارند، محصول قابل توجهی نخواهد داد. معمولاً اواسط ماه آبان، گلهای بنفش رنگ در مزرعه ظاهر میشوند و با ظهور اولین گل، عملیات برداشت آغاز میشود که تقریباً سه هفته ادامه دارد.زمانی که گلها ظاهر میشوند، مزرعه زعفران به یک چشمانداز خوشمنظر، معطر و با رنگ ارغوانی یا بنفش زیبا تبدیل میشود. این لحظهها از زیباترین چشماندازهای طبیعت هستند و مزرعه زعفران با گلهای خوشرنگ به رنگ ارغوانی یا بنفش زیبایی به خود میکشد.برای داشتن محصولی با کیفیت و معطر، بهتر است گلهای زعفران را پیش از اینکه نور خورشید صبحگاهی اشعههای خود را بر مزرعه بفرستد، بچینید. برداشت را از زمان ظهور گل شروع کرده و تا ساعت 9 صبح ادامه دهید.
عملیات برداشت گلهای زعفران حدوداً 15 تا 25 روز به طول میانجامد. در این مدت، با دقت و حساسیت برداشت انجام دهید تا بهترین کیفیت را از زعفرانهای خود بهدست آورید.
مطلب پیشنهادی :
آشنایی با بورس زعفران
آموزش کاشت گلخانه ای زعفران
کشت زعفران گلخانهای امروزه موضوع اصلی تولید کنندگان زعفران شده است، چرا که زعفران یکی از گرانبها ترین ادویهها است که همگی آن را میشناسیم.
با گذشت زمان و افزایش سطح زیر کشت زعفران، این گیاه با ارزش جایگاه خود را باز هم حفظ کرده و به عنوان یکی از محصولات اصلی در بازار جهانی، سهم بسزایی از تولیدات کشاورزی را به خود اختصاص داده است. کشت زعفران نه تنها ارزش افزوده بالایی به کشورها میدهد، بلکه سود بالایی نیز از صادرات آن به دست تولیدکننده میرسد.
امروزه، کشورهای پیشرفته با دغدغههای زیادی برای تأمین نیازهای داخلی خود به کاشت زعفران متوجه شدهاند. یکی از نمونههای برجسته این علاقه، چین است که با شدت در دنبال پیشرفت در کشت این گیاه با ارزش است. به همین جهت، به کارگیری روشهای صنعتی و مدرن مانند سیستمهای گلخانهای و آبکشت (هیدروپونیک) به منظور افزایش بهرهوری و بازدهی در کشت زعفران، توجیه اقتصادی و زیستمحیطی قابل توجهی داشته است.
از جمله مزایای برجسته کشت گلخانهای و هیدروپونیک، بهرهگیری از حداکثر فضا و سطح زیر کشت است. این روشها به دلیل طبقاتی بودن و تراکم بالا، این امکان را فراهم میکنند که با مساحت زمین مشابه، مساحت زیرکشت بیشتری را بهرهمند شویم. این افزایش در سطح زیر کشت همراه با افزایش چشمگیر در میزان تولید، کشاورزان را به یک سطح بهرهوری بالاتر از کشتهای معمولی رسانده است.
مزایا و معایب کشت گلخانه ای زعفران
مزایای کشت گلخانهای زعفران:
- مصرف آب کمتر: متداولترین مزیت کشت گلخانهای زعفران، مصرف کمتر آب در مقایسه با کشت سنتی است.
- سمپاشی راحت و کنترل شده: امکان سمپاشی با دقت و کنترل بالا در گلخانه، مزیتی است که در مقایسه با کشت در فضای آزاد ارزش زیادی دارد.
- حفاظت از پیاز زعفران: در محیط گلخانه، پیاز زعفران در معرض حملات جوندگان قرار نمیگیرد.
- کنترل نور و رطوبت: مزیت این است که میتوانید به طور دقیق نور و رطوبت را کنترل کنید.
- عیار بالاتر: تحقیقات نشان میدهد که عیار زعفران حاصل از کشت گلخانهای به میزان قابل ملاحظهای بیشتر است.
- خلوص از آلودگی: محیط گلخانه موجب میشود زعفران از آلودگیهای مشترک در محیطهای آزاد خارج باشد.
- تولید بهداشتی: از آنجا که گل زعفران با کودهای سطح زمین در تماس نیست، محصول بهداشتیتری تولید میشود.
معایب کشت گلخانهای زعفران:
- هزینه بالای تاسیسات: هزینه نصب تجهیزات نظیر رطوبتساز در گلخانه ممکن است بالا باشد.
- دوبارهکاری مزاحم: در دوره خواب گیاه، پیازها از گلخانه به زمین منتقل شده و در دوره باردهی مجدداً وارد گلخانه میشوند.
- نیاز به فضای زمین: در مقایسه با کشت در فضای آزاد، کشت گلخانهای برای هر 100 متر گلخانه نیازمند 3 تا 5 هزار متر زمین زراعی است.
- خسارت پیاز حین دوبارهکاری: در فرآیند دوبارهکاری، پیازها آسیب میبینند.
- برداشت کمتر: در مقایسه با زمین باز، برداشت گلخانهای ممکن است کمتر باشد.
- مراقبت زیاد: این روش نیازمند مراقبت و نظارت دقیق بر گیاهان است.
- آسیب دیدگی پیاز حین دوبارهکاری: در دوره دوبارهکاری، پیازها ممکن است آسیب ببینند.
- زمانبر: نیازمند زمان و توجه بیشتر به مقایسه با کشت در فضای باز است.
امکانات لازم جهت کشت گلخانه ای زعفران
- سیستم فوگر:
فوگر یک سیستم آبیاری خودکار است که میتواند مقدار و زمان آبیاری را به صورت دقیق کنترل کند. این امکان میتواند به بهرهوری آب و بهبود رشد گیاهان کمک کند. - تایمر:
تایمر برای برنامهریزی دقیق و زمانبندی مناسب آبیاری و دیگر عملیات مهم در گلخانه بسیار حیاتی است. - قفسهبندی:
قفسهبندی مناسب برای نگهداری و سازماندهی بهتر گلهای زعفران و سایر وسایل ضروری. - مخزن برای انبار:
مخزن ذخیره آب به منظور استفاده در زمانهایی که آبیاری مستقیم امکانپذیر نیست یا به منظور حفظ آبیاری مداوم. - قالبهای نگهدارنده پیاز زعفران:
این قالبها برای نگهداری و حمایت از پیازهای زعفران در دورههای مختلف رشد بسیار مفید هستند. - سالن تولید سرپوشیده:
سالن تولید سرپوشیده به عنوان مکان اصلی کشت گلخانهای زعفران که شرایط محیطی، نور، و حرارت مناسب را ایجاد میکند، بسیار اهمیت دارد. - سیستم تهویه و خنککننده:
برای کنترل دما و هوا در داخل گلخانه به منظور حفظ شرایط محیطی مطلوب برای رشد زعفران. - سیستم نظارت و کنترل:
از طریق سنسورها و دستگاههای نظارت بر متغیرهای محیطی مثل دما، رطوبت و نور، بهبود کنترل و پیشبینی برداشت.
این امکانات به طور کلی میتوانند به بهرهوری و موفقیت کشت گلخانهای زعفران کمک کنند.
آموزش راه اندازی و کشت زعفران گلخانه ای
تهیه پیاز:
- تهیه پیاز با کیفیت عالی با اندازه اندوخته حداقل ۱۵ تا ۲۰ گرم و پوشال غذایی.
- نگهداری پیازچهها در محیط خنک و تاریک از خرداد تا اوایل شهریور.
آمادهسازی گلخانه:
- تهیه گلخانه با پنجرههای بزرگ برای هوادهی و کنترل دما و رطوبت.
- استفاده از سیستم خنککننده و بخاری فندار جهت حفظ شرایط محیطی.
انتقال پیازچه به گلخانه:
- ضدعفونی کردن گلخانه قبل از انتقال پیازچهها.
- جداسازی و پاکسازی پیازچهها از خاک و آلودگیهای محیطی.
ضدعفونی پیازچه:
- استفاده از محلول قارچکش و کنهکش برای ضدعفونی کامل پیازچهها.
- افزایش رطوبت هوا به ۸۰ درصد و کاهش دما به زیر ۱۳ درجه سانتیگراد به مدت ۷ روز.
رشد و گلدهی:
- افزایش دما به ۱۷ درجه سانتیگراد به محض شروع رشد.
- برداشت گلها از زمان ظاهر شدن گل به مدت ۷ تا ۱۰ روز.
- هر پیازچه میتواند متوسطاً ۱۲ تا ۱۴ عدد گل تولید کند.
انتقال به زمین:
- انتقال سریع پیازچهها به زمین بعد از برداشت.
- مواظبت از برگهای پیازچه و جلوگیری از خاکپوشانی زیاد.
مطلب پیشنهادی :
زعفران را چطور دم کنیم؟