زعفران گیاهی است از تیرهٔ زنبقیان که خواص زیادی از قبیل دارویی و رنگ غذایی دارد و یکی از محصولاتی است که برای تمدن و تاریخ ایران، افتخار به حساب می آید.
در این مقاله از مجله زعفران بینا با تاریخچه زعفران در ایران و جهان آشنا میشوید.
تاریخچه زعفران از جهت لغوی
زعفران، معرب واژه فارسی «زرپران» به شکل زر+پر+ان، و به معنای «دارای گل‌های زرد» می‌باشد.
ریشه نهایی واژه انگلیسی saffron احتمالاً به کلون کشت‌شده زعفران بازمی‌گردد، که به نوعی ریشه‌اش نامعلوم است.
این واژه از لغت لاتین safranum ریشه گرفته‌است که در ابتدا به فرانسوی safran نام داشت.
احتمالاً saftanum از واژه فارسی زعفران ریشه گرفته‌است.
خرید زعفران
زعفران در خاور میانه و ایران
امروز رنگ‌دانه‌های زعفرانی در نقاشی‌های پیشاتاریخی یافت می‌شود که ۵۰ هزار سال قبل در غارهای عراق کنونی، و شمال غرب امپراتوری ایران ایجاد شده‌اند و جانوران را به تصویر می‌کشند.
سومریان در داروها و معجون جادویی از زعفران به عنوان ماده اصلی استفاده می‌کردند. سومریان زعفران را کشت نمی‌کردند. آن‌ها زعفران را از میان گل‌های وحشی جمع‌آوری می‌نمودند و معتقد بودند که نیروی الهی به تنهایی قادر به تأمین ویژگی دارویی زعفران می‌باشد.
در ایران باستان، در قرن ۱۰ام قبل از میلاد، در شهرهای دربند (روسیه) و اصفهان، زعفران کشت می‌شد.
رشته‌های زعفران ایرانی با فرش‌های سلطنتی و کفن مردگان آمیخته شده‌است.
در ایران باستان نمازگزاران از زعفران به عنوان پیشکش برای خدا، و به عنوان رنگ زرد درخشان، عطر، و دارو استفاده می‌کردند.
بنابرین، رشته‌های زعفران در سراسر خوابگاه پخش و برای درمان سودا، با چای داغ مخلوط می‌شد.
از محلول آبی حاصل از زعفران ایرانی با گیاه صندل، برای شست‌وشوی بدن بعد از کار سخت و در زیر آفتاب سوزان ایرانی استفاده می‌شد.
بعدها، زعفران ایرانی به‌طور گسترده توسط اسکندر و ارتشش مورد استفاده قرار گرفت.
آن‌ها زعفران را با چای مخلوط می‌کردند و برنج زعفرانی می‌خوردند.
اسکندر، شخصا، پیروی کوروش بزرگ، از زعفران برای استحمام استفاده می‌کرد.
او همانند کوروش معتقد بود که زعفران زخم‌ها را درمان می‌کند، و با نتیجه گرفتن از این روش، ایمانش به زعفران افزایش یافت.
او حتی استحمام زعفرانی را به مردان خود نیز پیش‌نهاد کرد.
سربازان یونانی، با مشاهده فواید درمانی زعفران، پس از بازگشت به مقدونیه، به استفاده از آن ادامه دادند.
کشت زعفران به ترکیه امروزی نیز رسیده بود، آن‌ها به‌طور متمرکز، زعفران را در شمال شهر سافران‌بولو (شهری در کشور ترکیه) کشت می‌کردند؛
این مکان اکنون نیز به خاطر فستیوال‌های سالانه کشت زعفران مشهور است.
مطلب پیشنهادی :
زعفران در رنگرزی
زعفران در آسیای شرقی و جنوبی
بسیاری از تحقیقات در تاریخچه زعفران نشان می‌دهند که زعفران به همراه سایر ادویه‌ها، برای اولین بار، توسط حاکمان ایرانی در هند گسترش یافت تا باغ‌ها و پارک‌های تازه تأسیس را پر کند.
آنان این کار را با کاشت زعفران در سراسر امپراتوری ایران انجام دادند.
سپس فنقی‌ها در قرن ۶ام قبل از میلاد، از طریق راه‌های تجاری گسترده، شروع به فروش زعفران کشمیری کردند.
زعفران کشمیری برای درمان سودا و رنگ پارچه به کار رفت.
برخی مورخان معتقدند، زعفران از طریق مهاجمان مغولی و از راه ایران وارد چین شد.
در متون پزشکی چینی باستان به زعفران اشاره شده است، از جمله کتاب دارویی «گیاه بزرگ»، کتابی که به سال ۱۶۰۰ قبل از میلاد باز می‌گردد و در آن برای بیماری‌های متنوع، هزاران روش درمان گیاهی ذکر شده‌است.
در عصر مدرن، با توجه به تلاش‌های اتحادیه اروپا و بریتانیا، کشت زعفران به افغانستان نیز رسیده‌است.
آنان سعی می‌کنند در میان کشاورزان فقیر افغان، به جای کشت پر سود و غیرقانونی تریاک، کشت زعفران را ترویج دهند.
آنان با توجه به آب‌وهوای گرم و نیمه‌خشک افغانستان، تأکید دارند که این مکان برای پرورش زعفران مناسب است.
زعفران در اروپای بعد از کلاسیک
با حمله طاعون به اروپا از سال ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۰، تقاضای زعفران سر به فلک کشید.
بسیاری از بیمارانی که طاعون داشتند، با توجه به خواص دارویی، در آرزوی اندکی زعفران بودند، و هنوز بسیاری از کشاورزانی که قدرت کاشت آن را داشتند مرده بودند.
لذا مقدار زیادی زعفران از کشورهای غیر اروپایی وارد شد.
به دلیل خاطرات جنگ‌های صلیبی، مسلمانان که بهترین رشته‌های زعفران را داشتند، حاضر به کمک کردن نبودند و رودز و سایر مکان‌ها بهترین راه تهیه زعفران اروپای مرکزی و شمالی بودند.
زعفران یکی از رقابتی‌ترین نقاط دشمنی‌ها بود که بین اصیل‌زادگان و تاجران تازه‌به‌دوران رسیده و ثروتمند آتش‌افروزی می‌کرد.
تذهیب اروپایی قرون وسطایی،اغلب برای ایجاد زرد و نارنجی از زعفران استفاده می‌شد.
مطلب پیشنهادی :
زعفران برای درد دندان
زعفران در مینوسی‌ها و یونانی-رومیان
مشهورترین اسطوره یونانی “ازملک و کرکوس (زعفران)” است:
کرکوس زیبا، در پی ازملک حوری‌چهر وارد جنگل‌های نزدیک آتن می‌شود؛
کرکوس با بیان مختصری از عشق خود به فکر فریفتن ازملک در می‌آید، اما دخترک به زودی از توجهات کرکوس خسته می‌شود.
اما او باز هم در پی او می‌رود؛ و ازملک دوباره امتناع می‌کند.
او کرکوس را جادو می‌نماید: کرکوس به گل زعفران تبدیل می‌شود و کلاله‌های درخشان نارنجی‌اش، به عنوان نمادی از عشق فناناپذیر باقی می‌ماند.
مشتریان زعفران طیف گسترده‌ای را از عطرسازان شهر رشید و پزشکان غزه، تا اهالی شهر رودس که در هنگام رفتن به تئاتر، برای از بین بردن بوی بد، مردم آن را می‌بلعیدند، شامل می‌شدند.
رومیان و یونانیان باستان به عنوان عطر، به زعفران ارزش قائل بودند و آن را در محافل عمومی پخش می‌کردند.
تالارهای سلطنتی، دادگاه‌ها، و آمفی‌تئاترها. زمانی که نرون وارد روم شد، رومیان سراسر خیابان‌ها را با زعفران پوشاندند.
ثروت‌مندان روم روزانه در زعفران استحمام می‌کردند.
آن‌ها از زعفران به عنوان ریمل استفاده، رشته‌های آن را با شراب مخلوط، آن را در فضای تالارها و خیابان‌ها پخش، و به خدایانشان اهدا می‌کردند.
مهاجران رومی، زعفران را با خود به گل روم (فرانسه) بردند، در این مکان تا سال ۲۷۱ میلادی و حمله وحشیانه ایتالیایی‌ها زعفران به‌طور گسترده کشت می‌شد.
نظریه‌هایی وجود دارند که بیان می‌کنند زعفران یا در قرن هشتم و توسط مورها وارد فرانسه شد، یا در قرن ۱۴ام و توسط آویگنون‌های پاپی.
زعفران در آمریکای شمالی
تاریخچه زعفران زمانی مسیر خود به جهان نو را یافت که تعدادی در اروپا از دست آزار کلیسا گریختند.
آن‌ها در اصل در پنسیلوانیای شرقی در دره های آمریکا ساکن شدند.
این مهاجران که به هلندیان پنسیلوانیا معروف شدند، در سال ۱۷۳۰، به‌طور گسترده بعد از آمدن دانه‌ها به آمریکا، کشت زعفران را آغاز کردند. مالک آن زمین‌های زعفران پروتستان‌های آلمانی بودند.
آن‌ها عاشق زعفران بودند و در آلمان نیز به کشتش ادامه دادند.
محبوبیت زعفران پنسیلوانیا به سرعت توسعه یافت و به مستعمره‌های اسپانیا در کارائیب رسید.